Me he manu e pūʻā ana i ka ʻai mai kona waha e hānai ai i kāna keiki, pēia e hānai ʻia ai ka ʻōlelo ʻōiwi mai ka waha mākua a i ka waha hanauna hou. A ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Mauli ma ke anahulu ʻo Hōʻemi ma ka malama ʻo Mahoehope a i ka iho ʻana o ka mahina ʻo Hilo ma ke anahulu ʻo Hoʻonui ma ka malama ʻo ʻIkuwā ua lālā aku ke kumu lāʻau i kanu ʻia he mau anahulu makahiki i hala iho nei e ka ʻohana Cultural Survival. A he kumulāʻau heahea manu ʻōiwi ia a ua pane ʻia ua kāhea aloha. Ma o ka ʻenehana ua ʻākoakoa mai nā lālā manu ʻōlelo ʻōiwi like ʻole mai kēlā kihi kēia kihi o ka honua me ko lākou mau leo kani nani lua ʻole e haku ʻia he mau mele ʻōlelo ʻōiwi ma kēia wā hou i hoʻokumu a hoʻokohu ʻia, ʻo ia hoʻi ke Anahulu Makahiki ʻŌlelo ʻŌiwi. Ua kino mai kēia kumu he ʻaha punaewele ma ka inoa ʻo “Restoring our Native Languages and Landscapes.” A ua lele ʻenehana mai nā manu mai kēlā kihi kēia kihi o ka honua a puni, mai ʻApelika a i ʻAlaka, mai Mokuhonu a i Lukia, mai ka Moananuiākea a i ka ʻāina Sapmi, mai Nūhoulani a i Abya Yala mā, a me nā kūʻono like ʻole o waena kekahi.
He ʻino maoli nō kēia maʻi ahulau ʻo Covita, a no nā Lāhui ʻōiwi a ua pāʻumi, pāhaneli a ʻoi nō ka ʻino no ko mākou poʻe. Eia naʻe i loko nō o kēia maʻi weliweli, ua ʻimi ʻia a loaʻa ka lei o ka lanakila ma luna o ka ʻenehana o kēia wā. A ma o ka pilina punaewele a ʻenehana, ke hoʻoholomua nei nā ʻōiwi i ka hoʻōla ʻōlelo, laʻa me nā ʻaha e like me kēia, kahi e kaʻanalike ʻia ai ka ʻikepili, nā lanakila, a me nā ʻālaina i hiki ke aʻo aku, aʻo mai, kōkua aku, kōkua mai kekahi i kekahi.
Ma ka lā mua ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Mauli, ua wehe ʻia ka ʻaha me ka mauli ʻōiwi ma o ka leo oli, pule, a me ke aloha ʻana i ka ʻāina a nā lāla a pau e noho nei ma kēia ʻaha a me nā ʻāina kulāiwi o mākou kekahi. Ua kālele ʻia ma ia lā ka pilina o ka ʻōlelo ʻōiwi i ke ola Lāhui a me ke ola honua. Ua hoʻomaka ʻia me ka pānela mua e wehewehe ana i ka hoʻohana ʻia o ka mākau ʻōlelo ʻōiwi no ke ana ʻana i nā pono siwila ʻōiwi i loaʻa a loaʻa ʻole paha i nā ʻōiwi. A laila, ma ka lua o nā pānela o ia lā ua wehewehe ʻia ke kūlana o ka ʻōlelo ʻōiwi a me ka ʻike kūpuna, he kahua ia no ka hoʻomaluō ʻana i ka pono o nā meaola honua a puni.
Ma ka lā ʻelua ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Muku, me he makani mumuku lā i holo a luʻu i ka hana o ka hoʻōla ʻōlelo ma waho o ka home a me nā kula wale nō. Ua kaʻanalike ʻia nā kiʻina hana a me nā ala e hoʻola ʻia ai nā ʻōlelo ʻōiwi ma kona ʻāina ponoʻī nō, a hoʻi akula i ke kūlana ʻōlelo ʻāina kūhelu nō. A ma kahi o ka mālama ʻana i pānela no ka māhele ʻelua, ua wehe ʻia he wā e kūkākamaʻīlio a e kaʻanalike ai i nā moʻolelo lanakila o ka hoʻōla ʻōlelo a me nā moʻolelo kīpaipai.
Ma ka lā hope ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Hilo me ka wehe ʻana i ka malama hou ʻo ʻIkuwā ua kālele ʻia ka mana o ka moʻolelo. Ua hoʻomaka me ka haʻiʻōlelo puana nui na Tarcila Rivera Zea, he wahine Quechua, e wehewehe ʻana i ke kūlana wahine ma ka mana mālama moʻolelo ʻana. A ma hope maila ua mālama ʻia he pānela no ke kūleana o ka wahine ʻōiwi ma ka hoʻōla a hoʻomau ʻana i ka ʻōlelo makuahine. Ma ka pānela hope ʻo ka ʻaha ua hōʻike ʻia no ke kuleana o ka pāpaho ma ka hoʻōla hou a me ka paipai ʻana i nā ʻōlelo ʻōiwi.
Iaʻu, ua hoihoi a waiwai palena ʻole ua ʻaha ala, a he paipai kēia e ʻimi ʻoukou e nā mea heluhelu i ka ʻike i kaʻana ʻia ma nā ʻatikala e hoʻopuka ʻia ana ma Cultural Survival Quarterly a ma www.cs.org hoʻi. Nui ka ʻike i ili mai ka poʻe haʻi ʻōlelo a mai nā loea noho pānela, akā ʻo ka māhele waiwai loa iaʻu, ʻo ia hoʻi ka māhele ma ka lā ʻelua i wehe ʻia he wā a he wahi e kūkākamaʻīlio ai ka poʻe komo i ka hoʻōla ʻōlelo mai nā pōʻaiapili like ʻole. Mai ka ʻakahiakahi a komo i ka hoʻōla ʻōlelo ʻane halapohe a i ka poʻe wali ma ka ʻōlelo i hoʻōla hou ʻia, ua nui ka ʻike i kaʻa aku kaʻa mai i mea e kōkua aku kōkua mai kekahi i kekahi. A ma ka holo ʻana o ke kolekole ua ʻike pū ʻia nā pilina hanauna o ka poʻe hoʻōla mai nā lāhui like ʻole, ua hauʻoli kekahi kūpuna i ka launa me ka moʻopuna o kāna hoa lāhui ʻē e hoʻomau ʻana i ka hana o kona tūtū i hoʻomaka ai, a ua ulu hou aku ka pilina a me ke kākoʻo, he nani nō Ua nui nā lanakila a me nā ʻālaina i kaʻana ʻia. A ua ākea hoʻi nā kumuhana kekahi, mai ka hoʻohana ʻana i ka ʻenehana a i ka hoʻololi kuanaʻike, mai ka nele kūmūwaiwai kālā a i ka nele kumuwaiwai ʻike, mai ke kuleana ʻona ʻike a i ka noho ʻana o ka ʻike ma nā puke ʻōlelo a haʻi, mai ke aupuni noho kolonaio a i ke aupuni ʻōiwi, a nui hou aku. Ua ʻike ʻia ka loaʻa ʻole o hoʻokahi wale nō hāʻina a hoʻokahi wale nō ala pololei, akā ma o ke kūkā ʻana ua moakāka ka pono o ka poʻe like ʻole e ʻauamo i ke kuleana ma mua o lākou no ka pono o ka nui, ka nui ma ko lākou lāhui, a ka nui ma ka honua kānaka ʻōiwi hoʻi. Me ia manaʻo ua pani ʻia me ka nīnau ʻana aku, he aha kāu e hoʻohiki ʻana iā ʻoe iho, a i kou lāhui hoʻi no ka hoʻoholomua ʻana i ka hoʻōla ʻōlelo a ʻike ʻōiwi? Ua nani nā pane, a ʻo ka pane i piha hauʻoli ai au, ʻo ia hoʻi ka hoʻohiki ʻana o ka Luna Hoʻokele o Cultural Survival, ʻo Galina Angarova, e ʻimi i ala e hoʻomau aku ai i nā ʻaha e like me kēia ma ke Anahulu Makahiki ʻŌlelo ʻŌiwi i mea e kākoʻo mau ai kākou kekahi i kekahi a i mea e ʻike ʻia ai ka lanakila ma ka holo wikiwiki ʻana i kēia mau makahiki he ʻumi e hiki mai ana. A no laila wau e nīnau nei iā ʻoe e ka mea heluhelu, he aha kāu e hoʻohiki ʻana iā ʻoe iho, a i kou lāhui hoʻi no ka hoʻoholomua ʻana i ka hoʻōla ʻōlelo a ʻike ʻōiwi?
